Landbou was nog altyd die ruggraat van die Suid-Afrikaanse volkshuishouding soseer dat daar na die Afrikaners vewys word as die Boere! Maar eintlik is boerdery die hele wêreld deur ’n lewensnoodsaaklike bedryf, want die mens moet tog eet… en die meeste van die kos wat ons inneem, kom mos oorspronklik van plase af. Sonder sy werktuie is die boer natuurlik verlore, maar die landbouers van weleer het dit nie so maklik gehad nie. Hieronder word vertel hoe van ons bekende plaaswerktuie met verloop van eeue in gebruik gekom het.
Uit die eenvoudige graafstokke en skoffelpikke van vervloë dae het verstommende arbeidsbesparende landbouwerktuie ontwikkel. Dié het so doeltreffend geword dat ons boere vandag voedsel op ’n geweldige skaal kan produseer.
Die boere van lank gelede het primitiewe gereedskap en hul eie spierkrag gebruik om kos te produseer. Geleidelik het landboukundige uitvindsels daartoe gelei dat diere vir plaaswerk ingespan is. Van die 1800’s af het die vooruitgang van die wetenskap ook die landbou totaal hervorm en osse en perde is deur ander kragbronne vervang.
Vanweë beter masjiene en toerusting was baie minder plaaswerkers nodig, wat vanselfsprekend ook die produksiekoste laat daal het. Daarbenewens het die verbetering van plantvariëteite en kunsmisstowwe beteken dat die opbrengs op ’n spesifieke stuk grond nou twee en soms byna drie keer meer kan wees as vantevore.
In die vroegste tye het boere stellig nie die grond omgeploeg nie. Hulle het eenvoudig met stokke gate in die grond gesteek en saad daarin gegooi. Toe hulle egter agtergekom het dat gesaaides beter groei in grond wat opgebreek en omgedolwe is, is graafstokke en skoffelpikke hiervoor ontwikkel. Hierdie soort gereedskap word vandag nog deur sekere ontwikkelende gemeenskappe gebruik.
Ploeë is sowat 5500 jaar gelede vir die eerste keer in Mesopotamië en Egipte gebruik. Die vroegste ploeë was tweetandgereedskap van hout of brons wat met tou geheg was. Die een ent het ’n skerp punt gehad en is deur een werker in die grond gehou; die ander ent is deur ’n tweede werker getrek.
Later is osse gebruik om die ploeë te trek, en jukke is ontwerp sodat die osse in spanne kon werk.
Ploegskare (lemme) van yster het sowat 2500 jaar gelede hul verskyning in Europa gemaak. Hulle was baie swaarder as houtskare en het dieper in die grond ingesny.
Twee belangrike toevoegings tot die ploeg was wiele, wat dit makliker gemaak het om dit te gebruik en te beheer, en die rysterbord, ’n geboë stuk hout wat die grond omgekeer het nadat dit onder gesny is.
Latere uitvindsels was onder meer die eerste ploeg volledig van gietyster (R. Ransome, 1789) en die staalploeg (John Deere, 1830). Stoomtrekkers is van die middel van die 1880’s af gebruik.
Volgende keer gesels ons meer oor die ontwikkeling van trekkers, dorsmasjiene en stropers.
